توسعه ی درآمدهای ثانویه به منظور تضمینِ تامین پایدار مالی و پولی، یکی از پنج ستون استراتژی Qtx2 اتحادیه ی بین المللی حمل ونقل UITP  است که هدف آن دو برابر کردن سهم حمل ونقل عمومی جهانی تا سال ۲۰۲۰ است.شرکت های حمل ونقل عمومی هم اکنون طیف وسیعی از دارایی ها را در اختیار دارند و مدیریت می کنند که ارزش آنها دست کم گرفته شده است. به علاوه آن ها دانش فنی ارزشمندی را در طول زمان فراهم کرده اند. هر دویِ این جنبه ها می تواند برای مقاصد تجاری به منظور ایجاد جریان های دیگر درآمدزای ثانویه توسعه داده شود.تدوین یک سبد وسیع از جریان های نوآورانه ی ثانویه می تواند درآمدهای اصلی و جانبی شرکت های بهره بردار حمل ونقل عمومی را افزایش دهد. هم چنین می تواند TOP –Lines و منافع را در روزهایی که منابع عمده ی سنتی مثل تامین مالی از سوی مردم ، Farebox  و منابع معمول درآمد ثانویه  مثل تبلیغات  دچار انقطاع می شوند، کاهش دهد. بنابراین تفحص در همه ی امکانات ارزش آفرینی که اغلب در دارائی های شرکت های حمل ونقل عمومی نهفته است، حائز اهمیت است.

1. بهره برداری اقتصادی از دارائی های مترو

دارائی های حمل و نقل عمومی در مترو نوعاً عبارت اند از :

الف. فضاهای ایستگاهی:

1. نام ایستگاه
2. کیوسک ها یا دکه های ارائه خدمات
3. فضاهای تجاری و غرفه های موجود
4. فضاهای تبلیغات محیطی درون ایستگاهی

ب. فضاهای مجاور ایستگاهی:

1. مراکز پایانه ای
2. پارکینگ ها

ج. مجتمع های ایستگاهی:

فروش حق ساخت بالای ایستگاه های مترو یکی از مهم ترین ابزارهای تامین درآمد ثانویه در شبکه های حمل و نقل متروی جهان به شمار می آید.

البته دارائی های همچون

• قرارداد ها و مراودات بلند مدت با مراکز فروش اشخاص ثالث مثل کیوسک ها ، فروشگاه های مواد غذایی، دکه های فروش روزنامه ومانند آن
• سامانه های فناوری اطلاعات و فروش بلیت
• سامانه های ارتباطات دور و حمل و نقل ارتباطی
• سبد مشتریان برای up-selling و cross – selling
• پایگاه های داده های مشتریان

هم در زمره دارائی های هستند که در کشور ما کمتر به آنها توجه می شود.

بهای همه ی این دارایی ها را در جهت مقاصد تجاری به طرق مختلف می توان افزایش داد. هر کدام از این ها بیانگر جریان در آمدزای غیر کرایه ای خاصی هستند. بیشتر آنها برای استحصال حداکثر ارزش از سبد مشتریان شرکت های حمل و نقل عمومی، و جانبداری آنها تمرکز دارند. داشتن میلیون ها مشتری که هر روز در یک شبکه حمل ونقل خاص تردد می کنند و برای ۴ تا ۶۰ دقیقه در هر رفت و آمد در تور شبکه هستند، برای هر شرکت حمل و نقل عمومی که شم بازاریابی داشته باشد می تواند دارایی بسیار ارزشمندی محسوب شود. اکثر فعالیت های درآمدزای غیر کرایه ای، تسهیلاتی برای مسافران فراهم می کنند و تجربه ی سفر آنها را غنا می بخشد، این مهم نیازمند توجه به اداره و بهره برداری اقتصادی از

• شبکه حمل و نقل ریلی مترو توسط شرکت بهره برداری مترو تهران
• ایستگاهها و مجتمع های ایستگاهی توسط شرکت مجتمع های ایستگاهی مترو تهران

است.

2. تجربه های جهانی در بهره برداری اقتصادی از دارائی ها

امکانات بالقوه ی بیشتر برای خرده فروشی، از خرده فروشی در ایستگاه های مترو و مراکز چندمنظوره به دست می آید. مجوزهای یا تسهیلات اجاره می تواند طیف وسیعی داشته باشد، حتی اگر عمدتاً روی املاک و حقِ گذر  right-of-way  متمرکز باشد، مثل اجاره ی مغازه ها، جایی برای گذاشتن کیوسک، ماشین های خودکار فروش، پارکینگ اتومبیل، دفتر اداری و غیره اگر املاک درست مدیریت شود، فضاهای اجاره ای برای خرده فروشی می تواند بسیار سود آور باشد و با آوردن مسافر بیشتر وافزایش ماندگاری در ایستگاه ها، کسب و کار تبلیغات را تقویت کند.

• شرکت متروی MRT هنگ کنگ بیش از ۲٫۲۰۰ مغازه را در شبکه ی خود به مساحت ۲۲۲۲۲ متر مربع ، با امکان انتخاب وسیع آمیختگی تجاری، مدیریت می کند. در سال ۰۲۲۲ ، تجارت خرده فروشی ایستگاهی آن بالغ بر ۵۰ درصد درآمدهای کرایه ای شده است.
• فضاهای استیجاری در ایستگاه ها می تواند بخشی از یک راهبرد گسترده تر برای بهبود جلوه ی ظاهری این ایستگاه ها باشد. در توکیو، شرکت راه آهن شرق ژاپن JR East ، یک برنامه ی چهار مرحله ای برای توسعه ی ایستگاهی تدوین کرده است که نتایج اقتصادی محسوسی به بار آورده است. قدم اول توسعه ی فضاهای مازاد در ایستگاه ، در مقیاس کوچک برداشته شد . قدم دوم ایجاد فضاهای تجاری جدید از طریق جابه جا کردن تجهیزات بود. قدم سوم باز طراحی کامل ایستگاه به منظور بهبود کارکردهای حمل ونقلی و تجاری آن بود. قدم چهارم توسعه ی کامل سطوح ایستگاهی بود از طریق انطباق پروژه ها با فعالیت های عمومی ، که عملکرد شهر را تقویت می کرد.

3. امکانات و فرصت های قانونی در مترو تهران:

در متروی تهران به همت مهندس هاشمی توجه به ظرفیت های اقتصادی و بهره برداری از دارائی های اقتصادی مترو برای تامین مالی و ایجاد درآمدهای ثانویه مورد توجه جدی قرار گرفته است ولی متاسفانه در دوران پس از مدیریت ایشان نگرش تامین مالی مبتنی بر بودجه شهرداری و استقراض بر پایه تهاتر املاک شهرداری جایگزین شیوه های اقتصادی مبتنی بر دارائی های مترو شد که تاکنون نیز این شیوه تداوم یافته است.

مهم ترین امکانات و فرصت های قانونی برای بهره برداری از دارائی های مترو تهران عبارتند از:

الف.تلفیق کاربری زمین و حمل و نقل ریلی :

بر اساس مصوبه سال ۱۳۸۰ شورای اسلامی شهر تهران، شهرداری تهران موظف است حین انجام مطالعات جامع و تدوین لوایح پیشنهادی، چارچوب توصیه‌ها به شرح ذیل را لحاظ نماید:

1. به‌ منظور تحصیل درآمد از محل طرح‌ها پروژه‌های حمل‌ و نقل ریلی در سایر شهرهای داخل کشور و کشورهای خارجی، مطالعات و اقدامات لازم برای توسعه محدوده جغرافیایی فعالیت‌های شرکت مترو به عمل آید تا امکان بازاریابی، شرکت در مناقصه و عقد قرارداد برای شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه (مترو) در طرح‌ها و پروژه‌های سایر شهرها فراهم شود.
2. به‌ منظور ایجاد هماهنگی و بهینه‌سازی سیستم حمل‌ و نقل ریلی شهری، موضوع مطالعات فنی، اجرا و بهره‌برداری از انواع سیستم‌های حمل‌ و نقل ریلی شهری در شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه (مترو) تجمیع شود.
3. به‌ منظور توزیع هزینه‌ها و تأمین منابع مالی مورد نیاز برای احداث شبکه حمل‌ و نقل ریلی شهر تهران از بخش‌های:

• بخش دولتی: اقدامات لازم جهت تأمین اعتبار و تملیک اراضی به عمل آید.
• بخش عمومی (شهرداری): اقدامات لازم جهت تأمین اعتبار و تملیک اراضی به عمل آید.
• بخش خصوصی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، مؤسسات مالی و بانک‌ها: اقدامات لازم جهت جلب مشارکت و جذب سرمایه به عمل آید.

 

بدین منظور مطالعه شهرک‌هایی/مجموعه‌هایی برای ایجاد مراکزی با فعالیت‌های غیرمسکونی در محل و اطراف ایستگاه‌های شبکه حمل‌ و نقل ریلی شهر تهران توصیه می‌گردد تا با استفاده از شرایط و امکانات مندرج در ماده‌واحده، علاوه بر دستیابی به اهداف مذکور، زمینه ترغیب بخش‌های خصوصی، عمومی و دولتی به مشارکت و سرمایه‌گذاری فراهم شود.

۴- برنامه توسعه شبکه حمل‌ و نقل ریلی شهر تهران معطوف به موضوع توصیه‌های فوق‌الذکر تدوین گردد.

ب.شرکت مجتمع های ایستگاهی:

در سال ۱۳۸۲ بر اساس مجوز وزیر کشور (به عنوان قائم مقام وقت شورای شهر تهران) به استناد ماده ۸۴ قانون شهرداری‌ها، و مصوبه ۱۹۷ یک‌صد و نود و هفتمین جلسه شورای اسلامی شهر تهران به تاریخ بهمن ماه ۱۳۸۰ تحت عنوان «تلفیق کاربری زمین و حمل و نقل ریلی و توسعه شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه (مترو)»، به شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه (مترو) اجازه داده می‌شود نسبت به تأسیس شرکتی تحت عنوان «شرکت توسعه شبکه و مجتمع‌های ایستگاهی مترو تهران» اقدام نماید.

هدف این شرکت فراهم آوردن بستر مناسب جهت استفاده از توان مدیریتی و سرمایه‌های بخش‌های مختلف در راستای توسعه سریع شبکه و مجتمع‌های ایستگاهی مترو تهران می‌باشد، وظایف عمده این شرکت

• سیاست گذاری اجرائی امر توسعه.
• هماهنگی و مدیریت کلی .
• اخذ مجوزهای کلی از مراجع ذی‌ربط .
• زمینه سازی اجرای پروژه‌ها.

بر شمرده می شود.